Chúng tôi đã làm gì sai?

Chúng tôi đã làm gì sai? Các  nạn nhân của Cách mạng Văn hoá tìm câu trả lời sau 50 năm.

Các gia đình bị tàn phá bởi các cuộc biến loạn chính trị của Mao nói họ không thể tha thứ trong khi Trung Hoa vẫn từ chối đối mặt với quá khứ của nó. 

http://www.theguardian.com/world/2016/may/13/victims-cultural-revolution-50-years-china-mao

Tom Phillips.  Bắc Kinh

Thứ Sáu 13 tháng Năm, 2016.

Hiếu Tân dịch.

Shuxiang lắc đầu khi được hỏi liệu ông có thể tha thứ những thiếu niên đã xích cha ông lại và dùng một thanh sắt đánh ông cụ đến chết không.

Đó là mùa đông năm 1966 khi Chen Yanrong trở thành một trong những nạn nhân đầu tiên của Đại Cách mạng Văn hóa Vô sản của Mao Chủ tịch, một cơn đại hồng thủy biến động chính trị xảy ra cách nay đúng 50 năm.

Nhiều giờ sau khi bọn Hồng vệ binh đánh ông cụ trút hơi thở cuối cùng, vợ của Chen – người đã chứng kiến vụ giết Chen – loạng choạng bước về căn nhà của gia đình vừa bị lục soát tan hoang, người đầy máu và quần áo bị xé rách nát, để báo cho sáu đứa con rằng cha chúng không trở về nữa.

“Tôi chỉ hỏi bà: Có chuyện gì xày ra? Chúng ta đã có sai lầm gì? Chúng ta đã làm gì?” Chan Shuxiang nhớ lại.

Nửa thế kì trôi qua, Chen, nay đã 73, đang ngồi ở một trung tâm dưỡng lão ở Bắc Kinh chỉ cách trường trung học nơi cha ông bị giết vài kilomet, đôi mắt ông đẫm nước khi ông cân nhắc những tình cảm của ông đối với những thủ phạm.

“Trong thâm tâm tôi không biết nói với họ thế nào. Tôi không thể tha thứ cho họ,” ông nói về những đứa trẻ cuồng tín đã đánh chết cha ông lúc 37 tuổi. “Cha tôi là một con người, không phải con vật. Ông không phải một con chó hay con mèo. Ông là một con người. Chúng đánh ông đến chết chỉ trong mấy giờ.”

Giáo viên về hưu Chen Shuxiang: “Cha tôi là một con người, không phải con vật.” 
Ảnh: Tom Phillips, gửi cho the Guardian.

Năm mươi năm sau phong trào chính trị tàn hại ấy - bắt đầu ngày 16 tháng Năm 1966 - những người bị cướp mất người thân yêu đang suy nghĩ về những mất mát của mình và về tại sao – cho đến tận hôm nay – vẫn chưa có sự thanh toán sòng phẳng đối với những gì được biết đến như cuộc cách mạng cuối cùng của Mao.

Andrew Walder, tác giả của “Trung Hoa thời Mao: Một cuộc cách mạng trật đường rầy”, nói đảng cộng sản đã tỏ ra “cởi mở lạ thường” về những thiệt hại mà Cách mạng Văn hóa gây ra trong những năm liền sau khi nó kết thúc, 1976, với cái chết của Mao Trạchđông.

Những nạn nhân bị ngược đãi đã được phục hồi và trong một số trường hợp được đền bù. Những thủ phạm vào tù. Những tờ báo của đảng đăng đầy những mô tả nửa hư cấu về những nỗi đau khổ, và Cách mạng Văn hóa đã được chính thức coi là một “sai lầm nghiêm trọng.”

Nhưng việc đảng sẵn lòng nghiên cứu lại những sai lầm quá khứ của nó đã đột ngột dừng lại vào những năm 1980, khi một đợt sóng trong sinh viên bất đồng những lãnh tụ quá cố của đảng.

“Một khi nó xuất hiện, những năm 80 trở đi, thanh niên nói riêng trở nên ngang bướng vì sự thiếu dân chủ và cải cách ở Trung Hoa, họ quyết định rất nhanh rằng họ đã chịu đựng đã quá đủ rồi, và bây giờ họ sẽ tiến lên.” Walder, nhà xã hội học ở Đại học Stanford nói.

[Các lãnh tụ Trung Hoa] đã thấy những gì xảy ra ở Đông Âu, và họ rút ra kết luận rõ ràng và có lợi cho mình rằng, nếu chúng ta muốn nắm giữ quyền lực thì tốt nhất chúng ta đừng xoáy vào quá khứ, mà hãy tập trung vào cải thiện đời sống nhân dân và tiến lên.”

Ba thập niên tiếp theo, cuộc thảo luận về những điều ác phạm phải trong thập niên đó nói chung vẫn là cấm kị.

Từ khi chủ tịch Tập Cậnbình lên nắm quyền năm 2012 đã có sự thúc đẩy cắt bớt sự phê phán triều đại Mao. “Mất ngọn cờ tư tưởng Mao Trạchđông có nghĩa là phủ nhận lịch sử vinh quang của đảng,” Tập nói trong lễ kỉ niệm lần thứ 120 ngày sinh của Mao.

Thiếu cả những câu trả lời lẫn sự công bằng, một số những người đã mất người thân cho Cách mạng Văn hoá thấy mình không thể tha thứ cho bọn Hồng Vệ binh trẻ đã tàn phá gia đình họ dưới danh nghĩa Người Thày Vĩ đại của Trung Hoa.

“Tôi không có lời nào cho bọn chúng. Không một lời nào cả,” Chen, một thày giáo trung học có cha đã từng làm việc ở học viện luyện kim Bắc Kinh nói.

“Tôi có thể nói gì?” ông hỏi. “Rằng các anh còn trẻ? Rằng các anh không biết gì cả? Rằng các anh sai lầm?”

Yao Shuping, có mẹ bị giết bởi Hồng Vệ binh đầu tháng Tám năm 1966 và cha tự vẫn hai năm sau, nói bà có thể tha thứ nếu bọn họ  đến trước để xin lỗi.

“Bọn họ không phải là chủ mưu, họ chỉ là công cụ,” bà Yao, năm nay 77, nói với the Guardian từ nhà riêng ở Boston, nơi bà sống từ những năm 1990.

“Bọn họ là một nhóm học sinh trung học. Ở tuổi ấy họ không biết gì cả. Họ sợ những người khác nói rằng họ không làm cách mạng.”

Trung Hoa trong những năm gần đây đã có những cuộc xin lỗi của Hồng Vệ binh gây nhiều tranh cãi, trong đó có của Song Binbin, kẻ đã bắn để được nổi tiếng trong mùa hè năm 1966, khi cô ta được chụp ảnh đang gắn băng tay màu đỏ vào bộ đồng phục của Mao chủ tịch trong cuộc mit tinh lớn cùa quần chúng ở Quảng trường Thiên An Môn  Bắc Kinh.

“Tôi mong rằng những ai đã làm sai trong Cách mạng Văn hóa và làm tổn thương thày giáo và các bạn học của mình sẽ đối mặt với bản thân và thành khẩn ăn năn để tìm kiếm sự tha thứ và đạt được hoà giải,” Song nói với một tờ báo Trung Hoa năm 2014, gây nên cả một làn sóng lời khen lẫn kết án từ những người cho là cô cố tình làm giảm nhẹ vai trò của mình trong cuộc bạo hành đó.

Roderick MacFarquhar, tảc giả cuốn “Cuộc Cách mạng cuối cùng của Mao” nói những lời xin lỗi như thế đã chậm trễ quá lâu.

“Đó là loại sự việc lẽ ra đã phải được làm trên qui mô toàn quốc, trong các thành phố và làng mạc, thậm chí trên khắp cả nước,” vị học giả của Đại học Harvard nói. Tất nhiên việc đó lẽ ra phải là một dự án lớn và không chính phủ nào muốn làm. Nhưng tôi nghĩ nếu làm được thì rất có lợi.

“Nhân dân muốn được thừa nhận rằng họ đã bị nhằm đánh và đã bị đối xử dã man,” MacFarquhar nói thêm “Tôi không nghĩ họ muốn phô bày những tủi nhục cá nhân trước công chúng nhưng...một sự đền bù nào đó của đảng, một sự thật đơn phương và hồ sơ hoà giải.

“Nhưng nó sẽ không xảy ra vì đơn giản nó làm sống lại những kí ức về những năm cuối cùng của Mao khủng khiếp như thế nào, và đó là điều Tập Cậnbình không muốn.”

Chỉ có cuộc điều tra qua loa nhất có vẻ được thực hiện đối với cái chết tức tưởi của Chen Yanrong.

Năm 1971, khi cuộc Cách mạng Văn hóa đi vào giai đoạn cuối cùng của nó và sự bình thường bắt đầu trở lại, vụ sát hại ông được qui là “chết do tai nạn,” một kết luận mà người thân của ông bác bỏ.

Năm sau gia đình ông nhận được 2.500 tệ (tương đương 3.700 USD ngày nay), từ trường trung học trực thuộc Đại học Bắc Kinh, nơi ông bị bọn Hồng Vệ binh tấn công.

Tháng Hai năm 1979 các quan chức đảng cũng đưa cho gia đình một bản “tuyên án chính trị” ngắn gọn, về vụ giết người. Nó không nhắc gì đến những kẻ chịu trách nhiệm trực tiếp về vụ giết

Hồng Vệ binh và sinh viên, vẫy “Mao tuyển” diễu hành ở Bắc Kinh vào đầu cuộc Cách mạng văn hóa. Ảnh: Jean Vincent/AFP/Getty Images

hại man rợ đối với Chen, mà trái lại đổ tội cho cái gọi là “Lũ bốn tên,” một nhóm lãnh đạo cộng sản trong đó có Giang Thanh vợ Mao Trạchđông.

“Chen Yanrong bị hành hạ đến chết bởi nguyên soái Lâm Bưu và Lũ bốn tên phản cách mạng,” bản luận tội một-trang nhàu nát mà Chen giữ bên trong khung ảnh vỡ cùng với một tập tài liệu tìm được về vụ của cha ông.

Thiếu một cuộc điều tra sâu hơn của chính quyền về việc tại sao cha của ông bị xích vào một két nước và bị giết, Chen đã soạn một hồ sơ của chính ông để các thế hệ tương lai có thể hiểu những đau khổ mà Mao gây ra.

“Tôi mất mười năm để viết,” ông nói. “Việc đó thật khó đối với tôi. Mỗi làn tôi cố nhớ về cha tôi, tôi không thể nén khóc.”

Cuốn sách nhỏ màu lam 134 trang chứa đựng những chi tiết về cảnh lúc 4 giờ chiều ngày 27 tháng Tám năm 1966, bọn Hồng Vệ binh đã xuất hiện ở ngôi nhà của gia đình và bắt cóc cha mẹ ông đưa đi như thế nào.

Tối hôm đó họ bị ném lên xe tải và bị đưa đến hai trường trung học địa phương, trung học của Đại học Thanh Hoa và sau đó trường trung học thuộc Đại học Bắc Kinh.

Chen Yanrong được coi là đã chết ở địa điểm thứ hai này, vào khoảng giữa 2 và 3 giờ sáng, bị đánh đập dã man bằng thắt lưng, dây thừng và một cây sắt.

Sáng hôm sau, Chen kể, mẹ của ông bị đánh tơi tả, về nhà để báo tin.

“Người bà đầm máu, khắp cả mặt mùi chân tay,” ông nhớ lại. “Trông bà không ra người nữa.”

Mặt đầy nước mắt, bà kể cho các con những giờ cuối cùng của Chen Yanrong. “Bà bảo tôi: cha con bị đánh đến khi nằm sõng soài trên nền nhà.”

“Hồng Vệ binh được cho là phá hủy “Bốn cái Cũ[1]” và “Năm hạng người ô nhục[2]” nhưng chúng tôi không thuộc vào những hạng người ấy. Vậy tại sao gia đình chúng tôi lại chịu tổn thất này?

Đã khổ lại thêm nhục, những kẻ hành hình Chen sau đó còn đòi người thân của ông nộp 28 tệ để hoả táng thi hài đã nát bét của ông. Gia đình không đòi lại được xác.

Năm mươi năm sau vụ giết người, Chen đã khóc khi ông nói ông không có lấy một tấm ảnh để nhớ cha của mình. “Những năm 1950 và 1960 chụp một bức hình là chuyện xa xỉ,” ông nói.

Wang Youqin, một học giả của Đại học Chicago, người đã dùng gần 30 năm để điều tra những vụ giết người của Hồng Vệ binh, nói các nạn nhân của Cách mạng Văn hoá đang đấu tranh để rũ bỏ gánh nặng cảm xúc, dù nửa thế kỉ đã trôi qua.

“Nỗi đau tâm lí không giống như vết sẹo trên da, nó không nhìn thấy được. Nhưng nếu bạn nói chuyện với họ bạn sẽ cảm thấy nó một cách sâu sắc,” Wang nói, bà là người chứng kiến một số vụ bạo hành của Cách mạng Văn hoá khi còn là nữ sinh Bắc Kinh và nay ghi lại những nghiên cứu của bà về các nạn nhân của nó trên một website.

MacFarquhar nói việc Bắc Kinh từ chối cho phép một ủy ban [truy tìm] sự thật giống như những ủy ban đã làm ở Argentina, Chile, Nam Phi và Uruguay, đã để ngỏ cửa cho bạo lực tiếp tục hoành hành. “Họ đã không làm cái công việc ăn năn cần thiết nếu muốn vĩnh viễn để nó lại sau lưng.”

Chen quyết không để cho những hung bạo ấy lặp lại, và thề dùng những năm cuối của đời ông để rọi ánh sáng lên tấn bi kịch này thông qua câu chuyện người cha của ông. Một khi đứa cháu 12 tuổi của ông đủ lớn, ông sẽ kể cho nó nghe chi tiết cụ của nó đã chết như thế nào.

“Không có gì giống như thế đã từng xảy ra trong suốt 5.000 năm của nền văn minh Trung Hoa,” ông nói. “Nó không được phép xảy ra lần nữa.”

Chen không có kế hoạch gì để tưởng nhớ năm thứ 50 cái chết của cha ông, nhưng sẽ không quên lòng quảng đại của người đã nuôi ông khôn lớn.

“Chúng con không biết bây giờ cha ở đâu, nhưng cha sẽ ở trong tim chúng con mãi mãi,” ông nói với người cha vắng bóng. “Cha là con người lương thiện, chính trực, tử tế...Chúng con sẽ luôn luôn nhớ cha.”

HT, 16-17 May 2016

---

[1] Tư tưởng cũ, phong tục cũ, văn hoá cũ, thói quen suy nghĩ cũ.

[2] Điạ chủ, phú nông, phản cách mạng, có ảnh hưởng xấu, cánh hữu.